География — Уикипедия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Жер шарының картасы.

География (гр. γεωγραφία, «жерді сипаттау» деген мағына береді: гр. γαία — «Жер» және гр. γράφειν — «сипаттап жазу», «суреттеу»^[1]) — жер беті табиғаты туралы, халықтар мен олардың шаруашылық іс-әрекеттерін зерттейтін ғылым:

1. Жердің географиялық қабығын зерттейтін ғылымдар кешені. Географиялық ғылымдардың зерттеу нысандары: геосфера (биосфера, атмосфера, литосфера, гидросфера және жер қабаты) және геожүйелерді (ландшафтты, табиғи аймақтарды, биогеоценозды т.б.)^[2]
2. белгілі бір территорияның аймақтың, нысанның, құбылыстың немесе процестің уақыт пен кеңістікке байланысты ерекшеліктері туралы білім жиынтығы (мысалы, мұхиттар мен құрлықтар географиясы, Қазақстан географиясы, дала географиясы, әлеуметтік география, тарихи география).^[3][4]

Географияның зерттеу нысаны — әр түрлі дәрежедегі географиялық орта компоненттерінің орналасуы мен өзара әрекеттесу заңдары мен заңдылықтары болып табылады. Зертеу нысанының күрделілігіне және кеңдігіне байланысты география пәні ортақ географиялық ғылымдар жүйесін құрайтын бірнеше мамандандырылған (салалық) ғылым түрлеріне бөлінеді. Олардың ішінде ерекше аталатындар: жаратылыстану география ғылымдары (физикалық география, жердің географикалық қабықтарын тану ғылымы, тoпырақтану, климатология, гляциология, гидрология, океанология, палеография) және қоғамдық географиялық ғылымдар (әлеуметтік-экономикалық география, тарихи география). Кейде географиялық картографияны да жеке ғылым ретінде бөліп айтады.

[5]

Географиялық зерттеулердің басты міндеті — табиғат ресурстары мен жағдайларын жан-жақты зерттеу, оларды тиімді пайдаланудың, өндіргіш күштерді орналастыру мен дамытудың, табиғатты қорғаудың және қалпына келтірудің ғылыми негіздерін жасау^[6].

География ғылымының даму тарихы[өңдеу]

Географиялық атлас — 1570 ж.

Ежелгі замандардағы қалыптасуы[өңдеу]

География — өте ежелгі ілім. Сонау тас дәуірінің адамдары өздерін қоршаған орта элементтерінің екінші бір жермен ұқсамайтындығын, ондағы табиғи құбылыстардың әр түрлі екендігін байқап отырған. Көрген-білген жерлерін, көкжиектің өзі басып көрмеген арғы жағын ой өрісімен жалғастыра білген. Өз ортасын зерттеп, танып-біліп, салыстырып, тасқа, ағаштың қабығына, жерге сызып белгі салып отырған

[7].

Географиялық алғашқы мағлұматтар Шығыстың жазба деректерінде кездеседі. Теңізде жүзу мен сауданың дамуы құрлық беті мен теңіз жағалауын сипаттап жазуды керек етті.

Б.з.б. 6 ғасырда географияда екі бағыт:

1. жалпы жертану (негізін Аристотель қалады) және
2. елтану (Геродот) айқындала бастады.

Содан бері География өзінің дамуында бірнеше сатыдан өтті.

Географияның эллиндік дәуірдегі дамуы[өңдеу]

Эллиндік дәуірде Эратосфен өзінің «География» атты еңбегінде табиғатты зерттеулердің барлық бағыттарын біріктірмек болды^[8].^[9] Б.з.б. 1—2 ғасырдағы күрделі географиялық еңбектерге Страбонның «Географиясы» (ел тануы), Птолемейдің «География жөніндегі нұсқауы» (географиялық координаттары көрсетілген елді мекендер тізімі) жатады.

Орта ғасырларда география Қытайда, Парсыда, Орталық Азияда және Араб елдерінде жақсы дамиды.

Ұлы географиялық ашылулар[өңдеу]

Толық мақаласы: Ұлы географиялық ашылулар

ХVI ғасырдан бастап география аса маңызды ғылымға айналып, жеке салаларға бөліне бастады. Осы кезеңдерге географияның ерекше ғылыми тілі картография қалыптасты. Ұлы географиялық ашылулардың ғылыми қорытындылары голланд ғалымы Бернхардус Варениустың “«Жалпы география»” атты еңбегінде (1650 ж.) жинақталды.

Экспедициялар кезеңі[өңдеу]

XVII — XVIII ғасырларда түрлі елдердің табиғат жағдайларын зерттеуге және оларда өтіп жатқан табиғи процестерді түсіндіруге қызығушылық арта түсті (Г. Лейбниц, Ж. Бюффон, М. В. Ломоносов). Ресейде экономикалық географияның қалыптасуына И. К. Кирилов, В. Н. Татищев,

kk.wikipedia.org

География – Уикипедия

Физическа карта на света

Географията (от старогръцки: γαία, земя и γράφω, графо, пиша^[1]) или остарелите думи землеописание^[2][3][4], земеописание^[5] е наука, изучаваща пространственото разположение и измененията на природно-териториалните комплекси на планета Земя. В буквален смисъл география може да се преведе като „описание на Земята“. Първият човек, употребил думата „география“, е древногръцкият учен Ератостен (276 – 194 г. пр.н.е.).

Обект на изучаване на географията са законите и закономерностите на разположението и взаимодействието на компонентите на географската среда и техните съчетания на различни нива. Сложността на обекта на изследване и обхвата на предметната област обуславят диференциацията на единната географска наука на редица специализирани дисциплини, формиращи системата на географските науки. В нея се разграничават естествени (физикогеографски) и социално-географски науки (социално-икономически) географски науки. Понякога картографията се класифицира като отделна географска дисциплина.

Географията е една от най-старите науки. Голяма част от основите ѝ са положени през елинистическата епоха. През 1 век пр.н.е. опитът дотогава е обобщен от географ Птолемей. Разцветът на западната географска традиция настъпва по времето на Ренесанса, когато се преосмислят късноелинистическите постижения и се постига значителен напредък в картографията, който обикновено се свързва с името Герхард Меркатор. През първата половина на 19 век, Александър фон Хумболт и Карл Ритер полагат основите на съвременната академична география.

Географията е древна наука и възниква едновременно като природна и обществена наука. Възниква е в зората на човешкото общество, когато хората започват да изучават заобикалящите ги обекти от природната среда и да си обясняват процесите и явленията в нея. Преселението на народите, войните и търговията разширяват познанията на хората за околния свят, изграждат умения за ориентиране по Слънцето, Луната и звездите. Зависимостта на земеделието и скотовъдството от разливите на реките и други периодични природни явления водят до появата на календара. Още през 2-то хилядолетие пр.н.е. в Древен Египет се провеждат експедиции до централна Африка, по Средиземно и Червено море.

Античност[редактиране | редактиране на кода]

Карта на света, според описанието на Страбон

През 3-то и 2-то хилядолетие пр.н.е. представители на харапската цивилизация (на територията на съвременен Пакистан) откриват мусоните. Елементи на географията се съдържат и в свещените древноиндийски книги: цяла глава във ведите е посветена на космологията, в „Махабхарата“ може да се намери списък на океани, планини и реки. Още през 9 – 8 век пр.н.е. в древен Китай, при избора на място за изграждане на крепости, се съставят карти на подходящите за това места.

Първите географски съчинения са създадени в Древна Гърция. За „баща на географията“ се смята александрийският учен Ератостен. През 3 век пр.н.е. той написва книгата „География“. През 1 век пр.н.е. важно място заемат трудовете на Страбон. Клавдий Птолемей успява да установи емпирично ъгъла на географския меридиан, чрез прословутия му опит при кладенците на Сиена, където установява, че по време на лятното слънцестоене Слънцето се „оглежда“ в кладенците. През 3 век пр.н.е. и в Китай се появяват съчинения, посветени изцяло на географията, компаса и устройствата за измерване на разстояния, както и „Регионален атлас“ на Китай.

Предсократичната философска традиция по това време поражда немалко предпоставки за появата на географията. Древните описания на Земята са наричани от гърците „периоди“ (περίοδοι), тоест „обикаляния, обиколки“, като името се прилага по еднакъв начин за карти и описания. Те често се използват вместо названието „география“ – така например Ариан нарича с това име общата география на Ератостен. По същото време се употребяват и названията „перипъл“ (περίπλος) – в смисъл на морски обиколки и пътешествия, описващи брегове, и „периегез“ (περιήγησις) – в смисъл на пътешествие по суша или пътеводител. Страбон противопоставя периплите с тяхното изброяване на пристанища, като едностранно описание на мореправателите, несъбиращи сведения за страните, отдалечени от бреговете, на „периегетите“, съдържащи в себе си подробно описание на страните, и на такива географски трудове, като този на Ератостен, имащи за задача астрономическо-математическото определяне на земното кълбо, както и вида и разпределението на „обитаемата земя“ (ήοίκουμένη) по повърхността му. Страбон дава названието „периегети“ и на части от собствените си съчинения, подробно описващи известните тогава страни, смесвайки понякога обаче понятията „периегез“ и „перипъл“, докато други автори ясно ги разграничават. Някои от по-късните автори употребяват „периегез“ даже в смисъл на нагледно представяне на цялата обитаема земя. Има данни, че „периодите“ или „периплите“ (наред с документи или грамоти за основаване на градове, „ктизисите“) са първите гръцки ръкописи и първите опити за прилагане на заимстваното от финикийците писмено изкуство.

Авторите на географски „обиколки“ са наричани „логографи“ – те са първите гръцки писатели-прозаици и предшественици на гръцките историци. Херодот ползва много от трудовете им при съставянето на своята история. Малка част от тези „обиколки“ са оцелели до съвременността, и то предимно от по-късните времена: някои от тях, като „Перипъл на Еритрейското море“ (1 век) или „Перипъл на Черно море“ – Ариан (2 век), са важни източници за древната география. Формата на перипъла се използва и в по-късно време за описания на „обитаемата земя“, в смисъл на извършване на мислена, въображаема обиколка около нея. Такъв характер имат например географията на Помпоний Мела (1 век) и други трудове.

Името „обиколка“ в дадения случай е още по-подходящо, тъй като древните представи на гърците за Земята са свързани с идеята за кръг. Те са предизвикани по естедтвен начин от извитата линия на видимия хоризонт, срещат се още при Омир, при когото само имат тази особеност, че земният диск е заобиколен от реката „Океан“, зад която се намира тайнственото царство на сенките. Океанът-река скоро отстъпва място на океана-море в смисъла на външно море, зоабикалящо в кръг обитаемата земя, но понятието за Земята като плосък кръг продължава да съществува дълго време, поне в народните представи, и се възражда с нова сила през Средновековието. Макар че още Херодот се подиграва на тези, които си представят Земята като правилен диск, изработен като от изкусен дърводелец, и счита за недоказано, че обитаемата земя е заобиколена от всички страни от океан, представата, че Земята е кръгла плоскост, носеща върху себе си във вид на кръгъл остров „обитаемата земя“, господства в периода на древната йоническа школа. Това намира израз в картите на Земята, които също са правени кръгли и първата от които се приписва обикновено на Анаксимандър. Има известия и за кръгла карта на Аристагор Милетски, съвременник на Хекатей, изработена върху мед и изобразяваща море, земя и реки. От свидетелствата на Херодот и Аристотел може да се заключи, че на най-ранните карти населената земя е изобразявана като кръг и заобиколена от океан. От запад, от Херкулесовите стълбове, средата на Ойкумена е прорязана от вътрешно (Средиземно) море, към което от източния край се доближава друго, източно вътрешно море. Двете морета служат за отделяне на южния полукръг на Земята от северния. Кръглите плоски карти се използват в Гърция още по времето на Аристотел и по-късно, когато сферичността на Земята е призната вече от почти всички философи.

Анаксимандър предполага, че Земята има форма на цилиндър, и прави революционното предположение, че на другата страна на „цилиндъра“ също така трябва да живеят хора. Той пише и отделни географски съчинения.

В периода 4 век пр.н.е. – 5 век античните учени се опитват да създадат теория за произхода и устройството на света, като изобразяват известните им страни под формата на графики. Резултатите от това са умозаключителната представа за Земята като сфера (Аристотел), създаването на карти и планове, определенянето на географските координати, въвеждането в употреба на паралелите и меридианите, картографските проекции. Кратет от Малос, философ-стоик, изучава устройството на земното кълбо и създава негов модел – глобус. Също така, той предполага, как би трябвало до си съотнасят атмосферните условия в северното и южното полукълбо.

Осемте тома на „География“ на Клавдий Птолемей съдържат сведения за над 8 000 географски имена и координатите на почти 400 точки. Ератостен първи измерва дъгата на меридиана и оценява размера на Земята. На него принадлежи и самият термин „география“ (земеописание). Страбон е родоначалника на географското изследване, геоморфологията и палеогеографията. В трудовете на Аристотел са заложени основите на хидрологията, метеорологията, океанологията и започва разделянето на географските науки.

Средновековие[редактиране | редактиране на кода]

Карта на света от 13 век

През средновековието, падането на Римската империя довежда до промяна в развитието на географията и центърът от Европа се премества към ислямския свят^[6]. До средата на 15 век откритията на древните гърци са забравени. Мюсюлмански географи като Мохамед Ал-Идриси произвеждат детайлни карти на света, докато други географи като Авицена, Ал-Бируни, Ибн Батута и Ибн Халдун предоставят подробни отчети за своите пътувания и географията на посетени от тях региони. Арабските мореплаватели предприемат смели пътешествия из Индийски океан и достигат бреговете на Мадагаскар, Южна Африка, Малайския архипелаг и други отдалечени точки на Земята.

По време на тъмните векове в Европа не се получават почти никакви нови сведения за света, ако не се смята Марко Поло, който открива Източна Азия за Европа. Изключение правят викингите на север, които успяват да открият нови земи и да колонизират част от тях – Фарьорски острови, Исландия, Гренландия. Намерените руини от техни поселения на остров Нюфаундленд в днешна Канада доказват, че първите европейци, достигнали Америка, не са моряците от експедицията на Христофор Колумб, а именно викингите. Новгородците достигат Шпицберген и устието на Об.

Велики географски открития[редактиране | редактиране на кода]

Португалска карта на света от 1502 година

Политическото и икономическото съперничество между Испания и Португалия от 15 век поставя на дневен ред въпросите за организирането и осъществяването на експедиции, които да открият нови пътища за богатите пазари на изток и за колонизирането на нови територии. Като първа стъпка в тази борба се смята откриването и заселването от португалците на остров Мадейра и Азорските острови. Вашку да Гама и Бартоломео Диаш организират експедиции по бреговете на Африка. Испания се включва в борбата за икономическа мощ като организира експедицията на Христофор Колумб, имаща за цел откриването на западен път към Индия.Той достига бреговете на Америка през декември 1492 г. Този момент става една от повратните точки в развитието на човечеството. Географската наука вече разполага с нов фундаментален факт. Открит е нов континент и всякакви виждания за край на света са отхвърлени. Вижданията за плоска форма на Земята обаче са напълно отхвърлени едва след експедицията на Фернандо Магелан – първото околосветско пътешествие, започнало през 1519 и завършило през 1522 година. Тази експедиция е съставена от 5 кораба и 265 моряци. Магелан дава и името на Тихия океан – наречен така, защото докато плава през него, водите му са много спокойни. Испания и Португалия започват борба за колонизация, като по този начин нуждата от географски знания става по-голяма. Организират се нарочни експедиции, които имат за цел изучаването на новооткритите земи и обясняването на непознати явления в природата. Скоро към този процес се включват Франция, Англия и Холандия.

През 15 и 16 век настъпва разцвет на географията на фона на всеобщия подем на културата и науката. Географията става важна наука, обогатяват се сведенията за природата и населението на почти цялата суша, започва да се дели на обща и частна. На картата на Меркатор са показани реалните очертания на континентите, а на картата на Леонардо да Винчи – и хипотетичния Южен континент.

През 17 – 18 век голямо значение придобиват фиксирането, картографирането и обобщението на придобитите знания. При търсенето на Южния материк са открити Австралия (Вилем Янсзон) и островите на Океания. Други значителни морски пътешествия през този период извършват Америго Веспучи и Джеймс Кук, който води три околосветски експедиции, откривайки Хаваите и Големия бариерен риф. Руските пътешественици изследват Сибир и Далечния изток.

Географията в ново време[редактиране | редактиране на кода]

В края на 18 и 19 век географията става академична наука, която се изучава в най-елитните университети в света. Известни остават теоретичните обосновки за Физическата география на Имануел Кант, който е водил тази дисциплина в университета в Кьонигсберг. За нуждите на теоретичната обосновка на географската наука са организирани редица научни експедиции в Америка, Азия, Африка и Австралия. Най-известни сред тях може би са тези, в които е участвал Чарлз Дарвин на кораба Бигъл, където формулира своята еволюционна теория.

Значителните териториални открития се съчетават със задълбочени теоретични обобщения, откриването на географски закономерности (Хумболт, Карл Ритер, Жан-Жак Реклю, Тюнен). Географията не е вече ограничена до описанието на факти, но и се опитва да им даде обяснение. Провеждат се задълбочени географски изследвания и се създават научни географски дружества. Известни са пътуванията на Александър фон Хумболт в Южна Америка, където освен студеното Хумболтово течение, той открива бифуркацията на реката Касикаяре в Гвианската планинска земя. Други известни пътешествия са тези на Лаперуз, Дюмон д`Юрвил и Ливингстън. В началото на 20 век са достигнати двата земни полюса – Робърт Пири (1909 г.) достига Северния полюс, а норвежецът Руал Амундсен – Южния полюс. По-късно започва детайлното изследване на Антарктида и Арктика – построяват се много целогодишно действащи научни станции. Първите са руски и американски. Днес изследвания в Антарктида провеждат учени от много страни. През 1970 г. на Антарктида стъпва и българинът Васил Захариев, а в наши дни е изградена и българска антарктическа станция на остров Ливингстън.

От средата на 20 век настъпват значителни изменения в развитието на географията. От наука занимаваща се с описание, сравнение и класифициране на факти, тя еволюира в наука, прогнозираща изменението и развитието на природните и социално-икономическите териториални системи.^[7] Съвременният облик на географската наука е силно повлиян и обвързан с използването на географските информационни системи (ГИС) и дистанционните методи на изследване.

Географски данни за българите и техните земи съществуват още от времето на Дунавска България, предимно от византийски автори. Българската география като научна дисциплина възниква след Освобождението и отразява нивото на географското познание в европейските стр

bg.wikipedia.org

География ғылымының салалары – оқушыларға және студенттерге арналған bilimland.kz білім беру платформасы

Топта жұмыс (Әр топқа жеке тапсырмалар беріледі):

Сәйкестендіру

Саяхатшылар:

Ежелгі зерттеушілер туралы ақпаратты тыңдайды.

Тапсырма:

Ежелгі зерттеушілердің сынарын тауып сәйкестендіру

1.В          2.А             3.С               4.Е             5.Д  

1.Мысырлықтар             А) бірінші рет «география» ұғымын енгізген

2. Эратосфен                   В) жылдың ұзақтығын анықтап күн күнтізбесін жасады.

3. XV-XVII ғасырлардың

ортасында                      С) географиялық өзгерістерді ғылыми тілде түсіндіріп, алғаш рет масштабты қолданып карта жасаған. 

4. Фалес және

Анаксимандр                 D) Махмұд Қашғари «Дүниежүзінің дөңгелек картасы» атты еңбегінде түркі халықтарының қалаларына және жер бедеріне сипаттама берген. 5.Ежелгі грек

 ғалымы Геродок          Е)Ұлы географиялық ашылулар басталды.  

Бағалау

Дескриптор:

— Ежелгі зерттеушілер туралы түсінік қалыптастыра алады.

— Зерттеушілердің зерттеген аймақтарын анықтайды.

— Саяхатшылар мен зерттеушілердің ғылымға қосқан үлестерін талқылайды;

— Зерттеушілердің сынарын таба алады.

Зерттеушілер: Орыс ғалымдарының зерттеулері туралы.

Тапсырма:

Берілген орыс зерттеушілердің зерттеген аймақтарын жазады

1. Н.А.Северцев

2. В.В.Сопожников

3. В.В.Докучаев

4. В.А.Оручев

Дескриптор:

— Орыс зерттеушілердің зерттеген аймақтарын анықтайды.

— Зерттеушілердің жүріп өткен жерлерін картадан анықтайды;

— Саяхатшылардың ғылымға қосқан үлестерін талқылайды;

Ғалымдар:

География ғылымының дамуына үлес қосқан қазақ зерттеушілері туралы тыңдайды.

Тапсырма:

Ш.Уәлиханов пен Қ.Сәтбаев туралы эссе жазыңыз.

Дескриптор:

— Қазақ зерттеушілерінің зерттеген аймақтарын анықтайды

— Эссе бойынша қазақ зерттеушілерінің еңбектерін жазады;

— Зерттелген аймақтарының маңыздылығын түсіндіреді

Кір жаятын жіпте сабақтағы негізгі ұғымдар ілу керек.

Тапсырма:

Ұғымдарды ретімен орналастырып кестені толтырады.

Негізгі ұғымдар: зерттеушілер, саяхатшылар, географиялық қоғам, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясы, География институты, сел.  

Терминдер        Мағынасы

1.

2.

3.

4.

5.

6.   

Дескриптор:

— Ұғымдардың мағынасын анықтайды;

— Терминдерді түсініп жазады.

— Ұғымдарды еске сақтайды.

Сергіту сәті: «Адам адамға»

Топтағы адамдар жұп-жұбымен бір-біріне қарама-қарсы тұру қажет. Жүргізуші дененің бір мүшесін айтқан кезде, жұптар дене мүшелерін бірін-біріне тигізу қажет. (Мысалы, қол-қолға, аяқ-аяққа…) Кейін жұптар ауысады.  

bilimland.kz

Физикалық география — Уикипедия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Физикалық география — жер сферасы, географиялық орта және жер типтері — географиялық ландшафтар туралы ғылым саласы. Кең мағынада айтқанда, ол басқа да жаратылыстану ғылымдарының негізгі салалары сияқты жеке ғылымдар мен физикалық географияның дәл өзінен, немесе жер тану ғылымынан тұратын ғылымдар жүйесі болып табылады.

Физикалық география екі бөлімге:

1. жалпы және
2. региондық-аудандық (көбінесе ландшафттану деп аталатын) физикалық географияға бөлінеді.

Жалпы физикалық география жердің географиялық қабығының құрылысын, құрамын, динамикасын, дамуын, территориялық бөлшектенуі мен олардың сыртқы және ішкі байланыстарын зерттейді; ал региондық физикалық география табиғи бөлек территориядағы жоғарғы аталған заңдылықтардың жергілікті ерекшеліктерін зерттейді.

Қай ғылым болмасын өзінің ғасырлар бойы дамуына байланысты ерекше маңызы бар жеке ғылымдар болып табылатын көптеген салаларға бөлініп отырады. Мысалы, физикалық география мынадай жеке ғылымдар салаларына бөлінеді:

Соңғы кездерде физикалық географиядан жеке ғылым саласы есебінде палеогеография бөлініп шықты. Осындай физико-географиялық жеке ғылымдар салаларының негізгі міндеті жер қабығының түрін бір тұтас заттың бөлігі есебінде зерттеу болып табылады. Физикалық география, геология, геохимия, геофизика, биология, биохимия және тағы басқа жаратылыс тану ғылымдардың салаларымен тығыз байланысты^[1].

Дереккөздер[өңдеу]

1. ↑ Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.

kk.wikipedia.org

«ГЕОГРАФИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ САЛАЛАРЫ ЖӘНЕ БӨЛІНУІ» тақырыбына арналған презентация

• ГЕОГРАФИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ САЛАЛАРЫ ЖӘНЕ БӨЛІНУІ

• Оқу мақсаттары

9.1.1.1 география ғылымының салаларға бөлінуін графикалық түрде көрсетіп түсіндіреді; 9.1.1.2 география ғылымы салаларындағы маңызды зерттеулерді анықтайды; 9.1.1.3 зерттеу нәтижелерін түрлі формада ұсынады.

• “ География” сөзінің мағынасы қандай?

• География (грек. geо — Жер және graphо — жазу) — Жердің географиялық қабығындағы табиғи-аумақтық және аумақтық-өндірістік кешендерін және олардың құраушыларын зерттейтін жаратылыстану және қоғамдық ғылымдар жүйесі.

• География дүниедегі ежелгі ғылымдардың бірі болып саналады.

География

Экономикалық

Физикалық

• Т1. Берілген нұсқада кестені толтырыңыз.

Физикалық география

Әлеуметтік-экономикалық география

Физикалық география

Әлеуметтік-экономикалық география

Ландшафттану

Биогеография

Экономикалық география

Әлеуметтік география

Климатология

Геоморфология

Халықтар географиясы

Гидрология

Саяси география

Мұхиттану

Елтану

Гляциология

Топырақтану

Палеогеография

• Т2. Кестеде берілген терминдердің анықтамасын жазыңыз.

• Т3. География ғылымындағы маңызды зерттеулерді анықтау.
• 1-топ: Дүниежүзілік мұхиттың зерттеулері;
• 2-топ: Атмосфераның зерттелуі;
• 3-топ: Антарктиданың зерттелуі;
• 4-топ: Жерді ғарыштан зерттеу.

• Жоспар:
• 1.Топқа бөлінген тақырып бойынша ақпарат жинау;
• 2. “Ең маңызды географиялық зерттеу” тақырыбында пікірталас жүргізу.

ӨЗАРА БАҒАЛАУ: 1. Бағалау критерийлерін ұсыныңыздар; 2.әрбір критерий бойынша өзге топқа баға беріңіздер

Мен Не Үйрендім?

multiurok.ru

Саяси география — Уикипедия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Саяси география — саяси үрдістердің кеңістік жағдайындағы аумақтық, экономикалық-географиялық, климаттық және т.б. табиғи факторлармен өзара байланысын зерттейді. Саяси география географиялық түрге баса көңіл бөле отырып, оларға саяси түсініктеме береді, саяси аспектілеріне талдау жасайды.

Ғылыми әдебиетте саяси-географиялық зерттеулерді шартты түрде үш түрге бөледі:

жалпы әлем мен ірі аймақтардың саяси географиясы;

жеке елдердің саяси географиясы;

саяси тұрғыдан ерекше нақты аумақтардың саяси географиясы.

Саяси география жеке пән ретінде геосаясат бөлініп шыққан. ^[1]

Саяси география салыстырмалы түрде кейiн пайда болған ғылым саласы, ол 18 ғасырдың соңына қарай дүние жүзi елдерiнiн ерекшелiктерi мен олардың өзара қарым-қатынастарын зерттейтiн ғылым ретiнде қалыптаса бастады. Саяси географиялық ғылым ретiнде негiзiн немiс ғалымы Фридрих Ратцель қалаған, оның осы салалары негiзi тұжырымдамалары 1897 жылы жарияланған «Саяси география» атты еңбегi жарық көрген. Қазiргi заманғы саяси география саясаттану ғылымымен қатар дамуда Географтардың анықтамасы бойынша, саяси география геосаясат, географиялық мемлекеттану мен саяси аймақтану, аймақтың саясаттаяуды бiрiктiретiн ғылымның саласы. Саяси география саласындағы маман ғана елдiң әкімшілік-аумақтық бөлiнуi мен мемлекеттiк құрылымның сапасына мемлекеттiң бiртұтастығын сақтау тұрғысында баға бере алалы. Қазіргi кезде әсiресе саяси географияның құрамдас бөлiгi болып табылатын саясаттың ғылыми-қолданбалы маңызы артып отыр. Геосаясат терминін швед ғалымы Рудо́льф Че́ллен кез келген мемлекет нығайып, күшеюi , демографиялық, әлеуметтiк, әскери саясатты жүргiзумен қатар, геосаясатқа үлкен көңiл бөлуi қажет деп есеттеген. Ресейлік географтардың анықтауынша, геосаясат — көлемдi билеудiң ғылымы, ол ғаламдық мәселелердi шешуде қандай шешiмдер қабылдау қажет екендiгiне жауап бередi. I’еосаясат мемлекеттердiң сыртқы саясат пен олардың бiр-бiрiмен қарым қатынастарын саяси, экономикалық және әскери-стратегиялық өзара қатынастар тұрғысынан зерттейдi ^[2]

Дереккөздер[өңдеу]

1. ↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
2. ↑ http://kaz2.docdat.com/docs/index-151156.html?page=7

kk.wikipedia.org

Физикалық география — Жер табиғаты жайындағы ғылым

География ғылымы және оның салалары. Физикалық геогра­фия. Сендер биылғы оқу жылынан бастап гео­графия пәнін оқып үйренуге кірісесіңдер География – ең ежелгі ғылымдардың бірі. Грек тілінде гео – жер, графо_- жазу. Сонымен «география» сөзі «жерді сипаттап жазу» дегенді білдіреді. Ол бүкіл Жер бетінің және оның жеке бөліктерінің табиғат жағдайларын, халқының шаруашылығы мен әлеуметтік тұрмысын зерттейді.

География негізінен физикалық география және экономикалық география болып екіге бөлінеді.

Физикалық география (грекше физис – табиғат) табиғат денелері мен құбылыстарының Жер бетінде таралу заңдылықтарын зерттейді. Географияның бұл саласы табиғаттың құрамдас бөліктерінің (жер бедері, ауа райы, жер беті суы, топырақ өсімдік және жануарлар) бір-бірімен өзара байланысын, бір-біріне тигізетін әсерін, соның негізінде олардың аумақ бойынша сараланып таралуын анықтауды мақсат етіп қояды.

Экономикалық география (грекше экономия – шаруашылық басқару) өнеркәсіпті, ауыл шаруашылығын көлік пен байланыс құрал-жабдықтарын, халықтың аумақ бойынша таралуын қарастырады, табиғат жағдайлары мен табиғат байлықтарына шаруашылық тұрғыдан баға береді. Экономикалық және әлеуметтік география пәндерін сендер жоғарғы сыныптарда оқисыңдар.

Өз кезегінде физикалық география жалпы және аймақтық салалардан тұрады.

Жалпы физикалық география жер беті табиғатының бүкіл Жер шарына тән жалпы заңдылықтарын зерттеумен айналысады. Ал аймақтық физикалық география жер беті табиғатын жеке бөліктерге (материктерге, материк бөліктеріне, елдерге) бөліп қарастырады.

Адам табиғат аясында өмір сүреді, оның байлықтарын пайдаланады. Бұл жағдай табиғатты, шаруашылықты, адам қоғамы мен қоршаған ортаны біртүтас зерттеудің қажет екендігін көрсетеді. Осыдан келіп, жер бетінің табиғатын зерттейтін физикалық география мен халықты және оның шаруашылық салаларын зерттейтін – экономи­калық географияның біртұтастығы шығады.

Географияның алдына қойған ғылыми мақсаттарының тарихи кезеңдерде өзгеруі. География ғылым ретінде ежелгі Грекияда туған. Біздің заманымыздан бұрынғы III ғасырда өмір сүрген грек ғалымы Эратосфен өзінің Жерді сипаттауға арналған еңбегін «Гео­графия» деп атаған.

Ұзақ уақыт бойы география жаңа жерлерді ашып, сипаттаумен ғана айналысатын ғылым деп есептеліп келді. XIX ғасырдың басында бүкіл Жер шарында ашылмаған, белгісіз жер қалған жоқ. Соған орай географияның міндеті де өзгерді. Ендігі жерде ол Жер бетіндегі денелер мен құбылыстардың таралуын сипаттап қана қоймай, олардың себебін де түсіндіретін ғылымға айналды.

Қазіргі заманда адамдардың айнала қоршаған ортаға өсері тез ұлғайып, бүкіл Жер шарын қамтыды. Адам іс-әрекетінің әсерінен жер бедері, климат жағдайлары өзгеруде. Бір жерлерде қолдан орасан зор бөгендер жасалып жатса, оған керісінше басқа бір өңірлерде көлемді су алаптары жойылуда (мысалы, Арал теңізі). Жер қыртысынан миллиондаған тонна тау жыныстары қопарылып, топырақ құрамы азып-тозуда. Өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлері құрып кетудің аз-ақ алдында тұр, т.б. Осындай жағдайлар география ғылымының алдына табиғатты қорғау және оны тиімді пайдалану шараларын жүзеге асыру міндетін қойып отыр.

Адамның шаруашылық әрекетінің мықтап өркендеуі табиғатта болуы мүмкін өзгерістерді алдын ала болжау қажеттігін тудырады. Мысалы, ірі су электр станциясын салуға байланысты сол төңіректің табиғаты қай бағытта өзгереді, ол өзгерістердің тиімді және тиімсіз жақтары қандай болмақ деген мәселелер туады. Оган физикалық гео­графия мамандары зерттеу жүргізіп, алдын ала болжам жасайды.

География ғылымы өнеркөсіп пен ауыл шаруашылығы салаларын тиімді орналастыруға, т.б. жобалау жұмыстарына да өз үлесін қосады.

Бұл оқулық физикалық география ғылымының жалпы мәселелеріне арналған. Онда Жер табиғатының бүкіл планетаға тән жалпылама заңдылықтары қарастырылады. Атап айтқанда, Жердің Күн жүйесіндегі орны, пішіні мен мөлшері, жер бетінің план мен картада бейнеленуі, Жер қабықтары және олардың өзара әрекеттестігі туралы ұғым беріледі.

baribar.kz